Mowa nienawiści w sieci – jak chronić dzieci przed hejtem i toksycznymi treściami?
Czym jest mowa nienawiści?
Mowa nienawiści to wszelkie wypowiedzi, które atakują, obrażają lub dyskryminują osoby lub grupy na podstawie takich cech jak narodowość, religia, płeć, orientacja seksualna czy niepełnosprawność. Według Rady Europy, mowa nienawiści to “każda forma wypowiedzi, która rozpowszechnia, podżega, propaguje lub usprawiedliwia nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm lub inne formy nienawiści oparte na nietolerancji” (Rada Europy, 1997). Mimo, że mowa nienawiści nie jest zjawiskiem tylko i wyłącznie obecnym w sieci, specyfika mediów społecznościowych wraz z pozorną anonimowością komentarzy tam zamieszczanych powoduje, że właśnie w Internecie jest jej najwięcej. Może ona prowadzić do utrwalania negatywnych stereotypów, wykluczenia społecznego, a nawet przemocy.
Aspekty prawne
Jeśli zastanawiasz się, czy w polskim prawie mowa nienawiści jest karalna, odpowiedź brzmi “tak”. W polskim systemie prawnym mowa nienawiści nie posiada odrębnej definicji legalnej, jednakże jej przejawy są penalizowane na podstawie konkretnych przepisów Kodeksu karnego. Przykładowo, art. 256 k.k. zabrania publicznego propagowania faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju państwa oraz nawoływania do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych lub ze względu na bezwyznaniowość. Natomiast art. 257 k.k. przewiduje karę za publiczne znieważanie grupy ludności lub poszczególnej osoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości.
Legislacja polska dąży do rozszerzenia ochrony prawnej przed mową nienawiści. Proponowane nowelizacje Kodeksu karnego zakładają objęcie ochroną również osób dyskryminowanych ze względu na niepełnosprawność, wiek, płeć, orientację seksualną czy tożsamość płciową. Niemniej jednak, niektóre z tych propozycji spotykają się z różnymi opiniami i wciąż są przedmiotem debaty publicznej.
Warto również zauważyć, że zgodnie z art. 23 Kodeksu cywilnego, dobra osobiste człowieka, takie jak cześć czy godność, podlegają ochronie prawnej, co pozwala na dochodzenie roszczeń w przypadku naruszenia tych dóbr przez działania stanowiące mowę nienawiści.
Różnice między mową nienawiści a innymi formami agresji online
W przestrzeni cyfrowej spotykamy się z różnymi negatywnymi zachowaniami, nie każde z nich może być zdefiniowane jako mowa nienawiści. Warto znać różnice pomiędzy nią a hejtem, trollingiem, czy flejmingiem. Terminy te, choć często używane zamiennie, mają odrębne znaczenia.
Pamiętajmy, że mowa nienawiści może obejmować zarówno wypowiedzi ustne i pisemne, jak i obrazy, symbole czy gesty. Mogą to być obraźliwe komentarze w internecie, hasła i graffiti, memy i grafiki, czy wypowiedzi publiczne.
1. Hejt – to negatywne, często obraźliwe komentarze kierowane do jednostki lub grupy, niezależnie od ich cech. Hejt może wynikać z osobistych uprzedzeń, zazdrości lub chęci wywołania negatywnej reakcji, ale niekoniecznie ma na celu dyskryminację. Więc o ile mowa nienawiści szerzy i opiera się na stereotypach i związana jest głównie z poglądami danej osoby, to hejt jest niczym innym jak agresją nieposiadającą określonego podłoża.
2. Trolling –polega na celowym prowokowaniu innych użytkowników poprzez kontrowersyjne lub obraźliwe wypowiedzi, mające na celu wywołanie kłótni lub zamieszania. Trolle często nie wierzą w to, co piszą, a ich głównym celem jest zaburzenie dyskusji. W Internecie znaleźć można apel „nie karmić trolla”, który ma na celu uświadomienie użytkownikom sieci, że nie należy odpowiadać na zaczepki trolli i nie dać się sprowokować.
3. Flejming (od ang. flame – płomień) –odnosi się do agresywnych, emocjonalnych wymian zdań między użytkownikami w dyskusjach online. Flejming często wynika z eskalacji konfliktu i może prowadzić do długotrwałych sporów, jednak nie zawsze jest inicjowany z premedytacją.
Zrozumienie tych różnic jest kluczowe dla odpowiedniego reagowania na negatywne zachowania w internecie i promowania zdrowej komunikacji online.
Dzieci jako ofiary mowy nienawiści
Niezwykle często ofiarami zjawisk opisanych powyżej padają dzieci. Wynika to bezpośrednio z faktu, że coraz młodsze dzieci zaczynają korzystać z internetu – uczą się, bawią i komunikują online. Niestety, równie wcześnie mogą zetknąć się z hejtem i mową nienawiści, zarówno jako ofiary, jak i sprawcy.
Jak rozpoznać problem?
Nie zawsze dziecko przyjdzie do rodzica z problemem, dlatego warto zwrócić uwagę na pewne sygnały. Mogą być nimi na przykład:
- wycofanie się z aktywności internetowej lub społecznej
- nagłe pogorszenie nastroju po korzystaniu z sieci
- niechęć do rozmowy o tym, co dzieje się w internecie
- zmiana w sposobie mówienia o innych ludziach – używanie agresywnych lub dyskryminujących określeń
Jak pomóc dziecku?
Edukuj o różnorodności
- Rozmawiaj z dziećmi o różnorodności kulturowej, religijnej i społecznej
- Ucz je szacunku i akceptacji dla innych
- Regularnie rozmawiaj o aktywności w internecie
Rozwijaj empatię
- Zachęcaj do wyobrażania sobie uczuć innych
- Pomóż zrozumieć konsekwencje działań
- Wspieraj rozwój pozytywnej samooceny
Współpracuj ze szkołą
- Bądź w kontakcie z nauczycielami
- Monitoruj sytuację w środowisku szkolnym
- Wspólnie reaguj na przejawy mowy nienawiści
Reaguj
- Interweniuj natychmiast gdy zauważysz problem
- Wyjaśniaj konsekwencje nieodpowiednich zachowań
- Ucz jak zgłaszać przypadki mowy nienawiści